موقعيت: خيابان استانداري

سال تاسيس: ۱۰۵۷ هجري (دوره شاه عباس اول)

مساحت: ۶۷۰۰۰ متر مربع

در زمان شاه عباس دوم تغييرات كلي شامل احداث تالار آئينه، تالار ۱۸ ستون، دو اتاق بزرگ شمالي و جنوبي تالار آئينه، ايوانهاي طرفين سالن پادشاهي و حوض بزرگ مقابل تالار با تمام تزئينات نقاشي و آئينه كاري و كاشيكاري ديوارها و سقفها به اين كاخ افزوده شد.

کاخ چهل ستون اصفهان

قسمتهاي ديدني اين كاخ عبارت است از:

• تالار ۱۸ ستون
• تالار آئينه
• شيرهاي سنگي چهار گوشه حوض مركزي
• تزئينات عالي طلاكاري و نقاشي هاي سالن پادشاهي
• تصويري از شاه عباس اول با تاج مخصوص
• آثاري مانند سر در مسجد قطبيه و سر درهاي زاويه درب كوشك و آثاري از مسجد درب جوباره و مسجد آقاسي كه بر ديوارهاي ضلع غربي و جنوبي باغ نصب شده است.
• با انتخاب اصفهان به پايتختی و گسترش شهر به طرف جنوب و احداث ميدان امام طرح استقرار کاخ های شاهی به وسيله شيخ بهائی ريخته شد.

انتخاب فضائی وسيع در مجموعه ای که در آن روزگار (دولتخانه) ناميده می شد و بررسی هائی که برای آينده صورت می گرفت تماماً حکايت از ذوق و استعداد و خلاقيت شيخ بهائی دانشمند بلند آوازه صفويه دارد.

مجموعه کاخ هائی که شروع آنها (عالي قاپو) بود تا ميدان اصلی و مرکزی چهارباغ عباسی ادامه داشت در اين محوطه بزرگ که چند کاخ سلطنتی نيز مستقر بود عماراتی مانند تالار اشرف- جبه خانه – رکيب خانه، کشيک خانه، تالار طويله – کاخ هشت بهشت – توحيد خانه – و بر خی عمارات ديگر ساخته شد.
وجه تسميه كاخ:

از جمله اين بناها ساختمان کوچکی بود که شاه عباس اول در باغ جهان نما به صورت کوشک يا کلاه فرنگی احداث کرد و در زمان شاه عباس دوم توسعه يافت و چهلستون ناميده شد. ايوان اصلی بر بيست ستون استوار است که در دوران صفويه از آئينه کاري های بسيار زيبا پوشيده شده بود.

بسياری از محققين وجه تسميه کاخ را انعکاس بيست ستون بر استخر زيبا و بزرگ عمارت می دانند. البته نقشي که عدد ۴۰ در ادب فارسی دارد نيز شايد دليل ديگری بر ناميده شدن عمارت به چهلستون باشد (اين عدد نشان تعدد و کثرت است).

مؤلف کتاب (معماری اسلامی) نامگذاری اين عمارت به چهلستون را « … نوعی بازی بصری قلمداد می کند زيرا نمائی با تعداد زيادی ستون در آب انعکاس يافته است … ».

با توجه به ماده تاريخ هائی که بعضی از شعرای عصر صفويه در اشعارشان آورده اند و با مراجعه به کتب و متون مربوط به آن روزگار، سال اتمام کاخ چهلستون ۱۰۵۷ هجری در زمان سلطنت شاه عباس دوم بوده است. از جمله اين شعرا (صائب تبريزی) ملک الشعراء آن روزگار است که طی قصيده بلند بالائی چهلستون را توصيف کرده و در آخر قصيده با مصراع قبله گاه تاجداران باد دائم اين مکان، سال ۱۰۵۷ هجری را بيان کرده است.

ساختمان كاخ:

ايوان کاخ چهلستون مرکب از دو بخش است يک بخش که بر ۱۸ ستون چوبی و رفيع استوار است چهار ستون وسط که بر روی ۴ شير سنگی قرار گرفته و حجاری آن ها به گونه ای است که دو شير به يک سر انسان نشان داده می شود. از دهان اين چهار شير آب فوران می کرد و به حوض مرمری تالار می ريخت. قسمت ديگر که کمی مرتفع تر است سردر ورودی تالار را تشکيل می دهد و در بعضی منابع آن را تالار آئينه ناميده اند. اين قسمت بر دو ستون قرار گرفته و سراسر آن مزين به آئينه کاری وسيع و پرکاری است که در آن آئينه های ريز و خوش نقش به صورت معرق در کنار آئينه های قدی و خشتی به کار رفته اند. سقف تالار از قاب های چوبی و به اشکال مختلف هندسی ساخته شده اند. تصوير قرينه حوض مرمرين وسط ايوان در تزئينات سقف مشاهده می شود. اين قرينه سازی شباهت بسياری با ايوان عالی قاپو دارد.

تالار مرکزی کاخ که اختصاص به ميهمانان خارجی و شخصيت های کشورهای ديگر داشت حاوی نقاشي هائی است که وقايع تاريخی دوران های مختلف را بيان می دارند. اين سالن با شکوه که بر گنبدی منقوش استوار است با لچکی های رنگارنگ و طرح های طلايی و شفاف از شاهکارهای هنری آن عصر محسوب می شوند.
نقاشی های موجود در تالار مرکزی کاخ که برخی از آن ها در عصر قاجار نقاشی شده اند شرح پذيرائی شاه عباس اول و دوم و شاه طهماسب از امرای ترکستان و همايون هندی و نيز جنگ شاه اسماعيل اول با ازبکان است. دو تصوير ديگر که يکی روبروی در ورودی تالار و ديگری مقابل آن است جنگ چالدران در دوران شاه اسماعيل اول و جنگ کرنال در زمان نادر شاه افشار را به نمايش می گذارد.

اين دو تصوير در اوائل عصر قاجاريه نقاشی شده اند. در دو طرف تالار ستون دار اتاق هايی است که در حال حاضر برای نمايشگاه های فصلی مورد استفاده قرار می گيرند. اين اتاق ها نيز شامل نقاشی هائی است که برخی از آن ها شاهکار مسلم نقاشی به حساب مي آيند.

بيشتر اين نقاشی ها در زمان حکومت ظل السلطان زير لايه ای از گچ پنهان شده بود که با کمک کارشناسان و متخصصان از زير گچ بيرون آمده و مرمت شده اند.

استخر کاخ علاوه بر زيبائی باعث لطافت هوا می گردد. در چهار طرف اين استخر مجسمه هائی قرار دارند که مربوط به عمارت چهلستون نيستند و به هنگام تخريب قصر سرپوشيده به اين محل منتقل شده اند.

به نوشته برخی از مورخين، اين عمارت در اواخر دوران صفوی دچار آتش سوزی مهيبی شد و قسمت هايی از آن در آتش سوخت.

در دو طرف سالن مرکزی عمارت چهلستون تصاويری از سفرا و اروپائيانی که در آن روزگار در اصفهان بوده اند نقاشی شده است. اين تصاوير را دو نفر نقاش هلندی که (آنژل Anjel) و (لوکار Lokar) ناميده می شدند نقاشی کرده اند.

به طور کلی در عمارت تاريخی چهلستون نقوش ترکيبی ديوارها و سقف تالار که در قالب های زيبای لچک و ترنج قرار گرفته اند و خطوط اصلی تقسيمات بنا که ترکيب زيبايی از نقاشی و کاشيکاری و ساير تزئينات متعدد و متنوع هستند اين اثر با شکوه را به صورت يکی از بارزترين نمونه های معماری دوران صفويه درآورده است.

در حال حاضر عمارت چهلستون به صورت باغ موزه ای که سالن مرکزی آن محل نمايش برخی از آثار هنری دوران های مختلف ايران است مورد بازديد جهانگردان خارجی و مهمانان داخلی قرار می گيرد.